W gminie Juchnowiec Kościelny znajduje się kilka miejscowości o tym samym początkowym członie nazwy. Jest to wspomniany już Juchnowiec Kościelny będący siedzibą gminy, Juchnowiec Dolny oraz Juchnowiec Górny. Wszystkie te miejscowości leżą blisko siebie i dawniej wchodziły w skład włości juchnowieckiej.
Po raz pierwszy nazwa Juchnowiec pojawia się w dokumentach pochodzących z początków XVI wieku, kiedy to na polskim tronie zasiadali ostatni Jagiellonowie. Od tamtych czasów liczona jest długa i ciekawa historia Juchnowca obfitująca w rodowe zawiłości, sąsiedzkie spory i podziały majątkowe.
Początki
Miejscowość Juchnowiec zawdzięcza swoją nazwę pierwszemu właścicielowi, którym był Juchno Michnowicz. Juchno to inaczej Jurij. Wiadomo o nim niewiele, jednak zachowały się źródła, które podają, że to właśnie on w 1523 roku wraz ze swoim synem Stanisławem sprzedał Olbrachtowi Gasztołdowi Migowszczyznę. Czy mowa tu o późniejszej Michnowszczyźnie, czyli dworze w Złotnikach? Bardzo prawdopodobne.
Po śmierci Olbrachta Gasztołda w 1539 roku dwór Juchnowski przypadł w wyniku zapisu spadkowego Zofii Wasilównie. Z kolei, gdy bezpotomnie zmarł ostatni z Gasztołdów, Stanisław – to właśnie wdową po nim była Barbara Radziwiłłówna – dobra pozostałe po nim prawem kaduka przeszły na własność króla Zygmunta Starego. Monarcha podarował je swemu synowi, Zygmuntowi Augustowi.
Stanisław Włoszek
Rok 1547 przyniósł kolejną zmianę posiadacza Juchnowca. Tym razem Zygmunt August powierzył dobra te dożywotnio swemu dworzaninowi i łożniczemu królewskiemu Stanisławowi Włoszkowi. To właśnie on ufundował w Juchnowcu kościół pw. św. Trójcy, Matki Boskiej i Wszystkich Świętych. Dwa lata później król nadał Dworzec Juchnowski Włoszkowi na własność dziedziczną.
Zaradny Włoszek szybko rozpoczął starania o powiększenie swojej posiadłości. W wyniku sporu z sąsiadem, Maciejem Lewickim, otrzymał on królewskim dekretem “obrub Mionki” oraz wieś Ciekuny z całym dochodem. Kolejne nadania królewskie powiększały majętność Włoszka o 7 włók w pobliżu Turośni Kościelnej oraz młyn na rzece Turośni. Po jego śmierci w 1574 roku spadkobiercy dokonali podziału pozostałych po nim dóbr ziemskich. Tak oto w dziejach Juchnowca pojawiają się nowe nazwiska.
Sławogórscy
Gdy zmarł jeden ze spadkobierców Stanisława, Mikołaj Włoszek wdowa po nim wyszła ponownie za mąż za Walentego Sławogórskiego. W ten sposób tytuły prawne do włości juchnowieckiej zostały podzielone pomiędzy rodzinę Sławogórskich, do których od teraz na zasadzie dzierżawy należała Góra Juchnowiecka, oraz syna Mikołaja Włoszka, Stanisława, przy którym pozostało prawo do majętności juchnowieckiej.
Góra Juchnowiecka przechodziła od tej pory na własność kolejnych pokoleń rodziny Sławogórskich. W dokumentach wymieniani są: Stanisław Sławogórski, podstolina podlaska Marianna ze Szczawina Sławogórska oraz jej syn Jakub Kanimierz sprawujący urząd skarbnika podlaskiego.
Kolejni właściciele zmieniali się, a w długiej historii dóbr juchnowieckich kilkukrotnie jeszcze dochodziło do ponownego połączenia Góry i Juchnowca Dolnego w jedną całość.
Plan części gruntów folwarku Góra z lat 30. XX w., własność rodziny Kożuchowskich. (Źródło: http://www.ogrodowy.minigo.pl/index.php/page/juchnowiec-dolny)
Trzy części
Trzy odrębne pod względem funkcji części założenia dokonanego przez Włoszka – Juchnowiec Góra, Juchnowiec Stare Sioło i Juchnowiec Poduchowny – zlokalizowane były w odległości około 1-2 km od siebie i powiązane ze sobą widokowo.
Dwie z nich – część mieszkalno-reprezentacyjna i osada kościelna wraz z kościołem ufundowanym przez Włoszka w 1547 r. zajmowały dwa pobliskie wzgórza. W zasięgu wzroku pozostawała także wieś. Wówczas nosiła ona nazwę Stare Sioło, dziś jest to Juchnowiec Dolny. Tego typu rozplanowanie w krajobrazie kilku części siedziby dworskiej wzorowane było na na królewskiej rezydencji w Knyszynie i nie stanowiło odosobnionego przypadku. Takie rozwiązanie było typowe dla wielu ówczesnych rezydencji dworzan Zygmunta Augusta – na przykład podobnie wyglądał Białystok należący wówczas do Piotra Wiesiołowskiego.
Historyczny układ części rezydencjonalnej nie przetrwał do dziś, stąd trudno jest odnaleźć po nim jakiekolwiek ślady w krajobrazie.
Operacja Szepty kultury realizowana jest w ramach PROW na lata 2014 - 2020 w ramach poddziałania 19.2 „Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność”. Operacja realizowana w zakresie wzmacniania kapitału społecznego, w tym przez podnoszenie wiedzy społeczności lokalnej w zakresie ochrony środowiska i zmian klimatycznych, także z wykorzystaniem rozwiązań innowacyjnych, zachowania dziedzictwa lokalnego i promowania obszaru objętego LSR w tym produktów lub usług lokalnych. Portal Szepty kultury jest uniwersalnym narzędziem do poznawania historii, kultury, obiektów zabytkowych i ogólnie pojętej turystyki obszaru objętego działalnością LGD – Puszcza Knyszyńska.
