Początki niepodległości

Początki niepodległości

Polska świętowała okrągłą rocznicę odzyskania niepodległości rok temu. Tymczasem w Białymstoku stulecie uwolnienia się spod ucisku zaborców mija właśnie w tym roku. Skąd wynika taka różnica?

Pod okupacją niemiecką

11 listopada 1918 roku uznano za dzień, w którym Polska po 123 latach zaborów odzyskała upragnioną niepodległość. Jednak dla Białegostoku i okolic data ta nie oznaczała tego samego, co dla reszty kraju. Miasto nadal pozostawało pod administracją niemiecką. Było tak od 1915 roku, kiedy to wojska niemieckie zajęły te tereny. Tym samym Białostocczyzna wciąż była poza granicami odrodzonego państwa polskiego. Oficjalne potwierdzenie przynależności obwodu Białostockiego do Polski na arenie międzynarodowej odbyło się dopiero 2 grudnia 1919 roku, choć za datę odzyskania niepodległości przez Białystok uznaje się 19 lutego 1919 roku.

To kilkumiesięczne opóźnienie wynikało z bardzo prozaicznego powodu. W chwili, gdy I wojna światowa została zakończona, na terytorium Rosji znajdowało się jeszcze mnóstwo żołnierzy niemieckich. Według szacunkowych danych mogło ich tam być nawet około pół miliona. Wszyscy oni musieli jakoś zostać ewakuowani z obcych ziem i powrócić do ojczyzny. A drogi do Niemiec ze wschodu były tylko dwie – przez Warszawę do Berlina bądź przez Białystok do Prus Wschodnich. Uwarunkowane to było siecią kolejową. Linia kolejowa biegnąca z Brześcia prowadziła przez Białegostoku do Grajewa i dalej do Prus Wschodnich. Dla władz odradzającej się Polski stało się oczywiste, że aby uniknąć groźby niebezpiecznych rozruchów spowodowanych obecnością zdemobilizowanych żołnierzy, najlepszym rozwiązaniem będzie skierowanie obcej armii na drogę omijającą centrum kraju. Dlatego właśnie wybór padł na Białystok.

Pomnik Józefa Piłsudskiego w Białymstoku

Okres przejściowy pełen niepewności

Przez trzy miesiące, w czasie których trwała ewakuacja Niemców, w mieście panowała niepewność. Z obawą oczekiwano na rozwój wydarzeń. Mieszkańcy przede wszystkim bali się, że gdy tereny te opuści armia niemiecka, w jej miejsce wkroczą Rosjanie. Niepokoje w mieście podsycały także różne – często sprzeczne – interesy zróżnicowanych grup etnicznych zamieszkujących Białystok. Wśród społeczności żydowskiej pojawiły się nawet postulaty utworzenia wolnego miasta.

Na mocy porozumienia międzynarodowego podpisanego 5 lutego 1919 roku pomiędzy Polską a Niemcami, zezwolono, aby na tereny, które opuścili już żołnierze niemieccy, mogła wkraczać armia polska. I tak właśnie się działo. Sukcesywnie, krok po kroku wojsko polskie zajmowało kolejne obszary. W Białymstoku i okolicach spodziewano się go już od pierwszych dni po podpisaniu porozumienia. Tym bardziej, że niemieccy maruderzy zaczęli dopuszczać się coraz śmielszych aktów wandalizmu – między innymi podpalili pałac Branickich, który na szczęście udało się szybko ugasić. Ostatni żołnierze niemieccy opuścili miasto 19 lutego.

Defilada i msza polowa 22 lutego 1919 roku (Źródło: poranny.pl)

Trudne początki wolności

Już w kolejnych dniach miasto zostało obsadzone przez siły polskie. Spotkało się to z niezadowoleniem ze strony rosyjskiej, gdyż Moskwa uznawała te tereny za swoje. W Białymstoku jednak nie przejmowano się tymi protestami. Miejscowa ludność cieszyłą się z odzyskanej niepodległości. 22 lutego oficjalnie powitano w Białymstoku polskich żołnierzy. Z tej okazji zorganizowana została defilada wojskowa a po niej msza polowa, w której tłumnie uczestniczyli mieszkańcy.

Jeszcze za czasów okupacji utworzony został Tymczasowy Komitet Miejski, którego skład odzwierciedlał skomplikowaną sytuację narodowościową w mieście. W komitecie znalazło się ośmiu Żydów, sześciu Polaków, jeden Rosjanin oraz jeden Niemiec, a na jego czele stanął Józef Puchalski. Przed nową władzą było bardzo trudne zadanie – musieli opanować powojenny chaos. Priorytetem stało się zapewnienie ludności zaopatrzenia. Pierwsze tygodnie po odzyskaniu niepodległości okazały się najtrudniejsze. Brakowało nie tylko żywności, ale także opału, a zima była mroźna. Natychmiastowej naprawy wymagała też zniszczona w czasie wojny infrastruktura.

Pierwsze miesiące wolności to także duże zmiany administracyjne. 14 sierpnia 1919 roku utworzone zostało województwo białostockie. Składało się ono z dwunastu powiatów: augustowskiego, białostockiego, bielskiego, kolneńskiego, łomżyńskiego, ostrołęckiego, ostrowskiego, sejneńskiego, sokólskiego, suwalskiego, szczuczyńskiego i wysokomazowieckiego. Rok później dołączone zostały jeszcze trzy kolejne powiaty: białowieski, grodzieński i wołkowyski.

O ponad połowę powiększyło się także terytorium Białegostoku. Do miasta włączone zostały okoliczne wsie: Antoniuk, Białostoczek, Ogrodniczki, Pieczurki, Słoboda (obecnie osiedle Nowe Miasto), Wygoda, Wysoki Stoczek, Zacisze.