Kult maryjny przez wieki był istotnym aspektem religijności. W podlaskich kościołach i cerkwiach przechowywanych jest wiele wizerunków Matki Bożej. Wśród nich znajdują się również takie, którym przypisywane są różnego rodzaju cudowne zjawiska.
Matkę Boga czcili już pierwsi chrześcijanie
Początków kultu maryjnego należy upatrywać w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Świadczą o tym zachowane do naszych czasów freski w rzymskich katakumbach Pryscylli, gdzie w krypcie o nazwie Capella Graeca odkryty został najstarszy wizerunek Maryi. Już wtedy wierni zwracali się ze swoimi prośbami do Maryi jako do swojej pośredniczki. Wkrótce też zaczęto obchodzić święta maryjne, takie jak Narodzenie, Zwiastowanie i Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. Za istotny moment przełomowy w kulcie maryjnym można uznać okres kontrreformacji, kiedy to w odpowiedzi na protestanckie kwestionowanie szczególnego wywyższenia Maryi, Jej kult wśród katolików znacznie się rozwinął.
W 1854 roku papież Pius IX ogłosił dogmat o Niepokalanym Poczęciu Maryi Panny, zaś niecałe sto lat później, w 1950 roku, papież Pius XII ogłosił dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny.Można stwierdzić, że to właśnie one oraz Sobór Watykański II ukształtowały kult maryjny w takiej postaci, w jakiej znamy go obecnie.
Bogurodzica i Czarna Madonna
Kult maryjny jest istotnym składnikiem polskiej religijności. Na tereny Polski przybył wraz z pierwszymi misjonarzami, którymi byli przede wszystkim benedyktyni i cystersi – gorliwi czciciele Maryi. Najstarszym jego dowodem jest pieśń hymniczna Bogurodzicaznana z XV–wiecznych odpisów, ale przypuszczalnie datowana na wieki nieco wcześniejsze. Szczególne znaczenie dla rozwoju kultu maryjnego w Polsce miały czasy wojny ze Szwedami i oblężenie Jasnej Góry, gdzie od końca XIV wieku mieścił się klasztor paulinów z uznawanym za cudowny obrazem Matki Bożej Częstochowskiej. Od 1699 roku działał także zakon księży marianów, których celem był kult Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Istotnego znaczenia kult maryjny na terenach polskich nabierał w momentach trudnych dla państwa i narodu, jak np. okresy rozbiorów, powstań narodowych i wojen. Gorliwym czcicielem Matki Bożej był także papież Jan Paweł II.
Wskazująca Drogę
Wizerunki maryjne czczone w sanktuariach są bardzo zróżnicowane i prezentują różne typy ikonograficzne. Jednym z najpopularniejszych typów przedstawień Matki Bożej w Polsce jest typ hodegetria, czyli „wskazującej Drogę” i to do niego właśnie zaliczyć można obraz z Juchnowca. Wizerunek hodegetrii taki, jaki znamy obecnie, ukształtował się w Bizancjum. Nawiązuje on do portretów cesarskich, przepełnionych majestatem i surowością. Tradycyjnie autorstwo tego przedstawienia przypisuje się świętemu Łukaszowi Ewangeliście, który miał namalować na desce Madonnę z Dzieciątkiem. W tym przedstawieniu Matka Boża trzyma na ręku Chrystusa i wskazuje na niego dłonią wytyczając tym samym wiernym Drogę do zbawienia. Wizerunki Maryjne w typie hodegetrii trafiały do Polski już od momentu wprowadzania chrześcijaństwa.
Królowa Rodzin
Jednym z najstarszych podlaskich przedstawień Matki Bożej jest obraz znajdujący się w kościele pw. Świętej Trójcyw Juchnowcu To niewielkie olejne malowidło na desce datowane na przełom XVI i XVII wieku. Przedstawia ukazaną frontalnie w półpostaci Matkę Bożą z Chrystusem Emmanuelem na lewej ręce. Chrystus zwraca się nieznacznie w kierunku Maryi, prawą ręką wykonuje gest błogosławieństwa, zaś lewa swobodnie spoczywa na kolanach. Obie postaci mają ciemną karnację. Twarz Matki bożej charakteryzują duże, szeroko otwarte oczy, regularne łukowate brwi, długi nos, małe, wyraziście czerwone usta oraz drobny, delikatny podbródek sprawiający wrażenie nieproporcjonalnie małego w stosunku do reszty twarzy. Rysy twarzy Chrystusa również są regularne, widoczne są także jasnobrązowe włosy. Cechy te mogą świadczyć o inspiracji sztuką zachodnioeuropejską bądź też mogą wskazywać na to, że obraz ten został w późniejszym czasie nieco przemalowany
Kościół pw. Św. Trójcy w Juchnowcu
W pozłacanej sukni
Wizerunek otacza bogata repusowana ryza wykonana ze srebra pokrytego złoceniem. Zdobiona jest wzorami liści akantu. Głowę Chrystusa przykrywa korona zakończona krzyżem greckim. Obraz zamknięty jest w okazałej ramie ze szkłem, która została ufundowana przez Kazimierza Boryczewskiego, strażnika polnego litewskiego.
Na odwrocie deski zachował się napis: W Roku 1800 ten ołtarz został z kamienia wyprowadzony, a skończony zupełnie w Roku 1801. Kościół zaś na 28 [lat]przed tym. Ołtarz i kościół wystawiony przez JWX J. Daniszewskiego [Dzi]ekana Knyszyńskiego. MB ten ołtarz jest wystawiony kosz[tem]parafianów, a osobli[wie]JWP Ludwika Kruszewskiego PZB.
Metalowa ozdoba nie jest zdejmowana z juchnowieckiego obrazu, zatem trudno jest cokolwiek powiedzieć o tym, jak wygląda samo malowidło.
Ołtarz główny w kościele w Juchnowcu z widocznym obrazem Matki Bożej
Jak obraz trafił do Juchnowca?
Okoliczności, w jakich obraz ten trafił do juchnowieckiego kościoła nie są dziś znane. Być może stało się to na początku XVII wieku, kiedy to został przywieziony przez jednego z uczestników wojen moskiewskich. Kult juchnowieckiego obrazu rozwijał się już od 1639 roku, kiedy to wizerunek został przeniesiony z ołtarza bocznego przy wejściu do ołtarza głównego. Już wtedy składano przed obrazem liczne wota – kosztowną biżuterię, srebrne serduszka, tabliczki, drogocenne kamienie. Ich część zachowała się do dziś. Choć nie zachowała się do dziś księga cudów przypisywanych wizerunkowi z Juchnowca, to ilość składanych tam darów świadczy o dużej popularności i rozpowszechnieniu kultu.
W XVIII wieku świątynia uległa poważnym zniszczeniom na skutek gwałtownej burzy, została przebudowana, a wkrótce rozpoczęto budowę nowego kościoła, w którym obraz Matki Bożej również znalazł miejsce w głównym ołtarzu. W tym samym stuleciu powstała pieśń wysławiająca juchnowiecką Madonnę – “Pieśń o Najświętszej Pannie w obrazie Juchnowieckim łaskami słynącej”.
W 1996 roku abp Stanisław Szymecki nadał juchnowieckiemu wizerunkowi tytuł Królowej Rodzin. Obecnie Juchnowiec jest celem pielgrzymów, szczególnie w okresie przedwakacyjnym.
Operacja Szepty kultury realizowana jest w ramach PROW na lata 2014 - 2020 w ramach poddziałania 19.2 „Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność”. Operacja realizowana w zakresie wzmacniania kapitału społecznego, w tym przez podnoszenie wiedzy społeczności lokalnej w zakresie ochrony środowiska i zmian klimatycznych, także z wykorzystaniem rozwiązań innowacyjnych, zachowania dziedzictwa lokalnego i promowania obszaru objętego LSR w tym produktów lub usług lokalnych. Portal Szepty kultury jest uniwersalnym narzędziem do poznawania historii, kultury, obiektów zabytkowych i ogólnie pojętej turystyki obszaru objętego działalnością LGD – Puszcza Knyszyńska.
