Supraski klasztor bazylianów przez wieki gościł wiele znakomitych postaci. Jedną z nich był Jozafat Kuncewicz, patron pojednania Kościołów Zachodu oraz Wschodu – pierwszy święty katolicki pochodzący ze środowiska unickiego. Jego obecność w Supraślu nie ograniczała się jednak tylko do wizyt składanych zakonnikom.
Przyszły święty urodził się około 1580 lub 1584 roku we Włodzimierzu na Wołyniu jako Jan Kuncycz lub Kuncewicz. Ukończył szkołę parafialną w rodzinnym mieście, a następnie rodzice wysłali go do Wilna, gdzie miał przygotowywać się do zawodu kupca. Tam zainteresował się życiem klasztornym, uczęszczał na liczne nabożeństwa do miejscowych cerkwi, czytał literaturę religijną. Wtedy zetknął się także z nauczaniem wileńskich jezuitów, co zapewne wywarło duży wpływ na jego dalsze życie. W 1604 roku wstąpił do bazyliańskiego zakonu Trójcy Świętej i przyjął imię zakonne Jozafat. Wkrótce po święceniach kapłańskich mianowano go mistrzem nowicjatu bazyliańskiego. W 1613 roku Jozafat został archimandrytą, czyli przełożonym unickiego kościoła Świętej Trójcy w Wilnie i igumenem, to znaczy przełożonym tamtejszego monasteru. Jako unicki biskup połocki Jozafat prowadził bardzo gorliwą pracę duszpasterską.
Jozafat Kuncewicz na ikonie
Przywiązanie do tradycji kościoła wschodniego nie przeszkadzało mu w poparciu unii brzeskiej. Unia brzeska podpisana została w 1596 roku w Brześciu Litewskim i była połączeniem Cerkwi prawosławnej z Kościołem katolickim. W jej myśl część wyznawców oraz duchownych prawosławnych uznała zwierzchnictwo papieża i katolicie dogmaty, pozostająć jednak przy liturgi bizantyńskiej.
W czasie, gdy św. Jozafat pełnił posługę kapłańską, tereny na których przebywał były areną sporów pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami wspomnianej unii. Sam Jozafat zajmował się nawet pisaniem traktatów broniących unii. W swojej pracy misyjnej na rzecz unii nawoływał do pokojowych rozwiązań i łagodzenia konfliktów na tle religijnym.
Brama prowadząca na teren klasztoru bazylianów w Wilnie
Gorliwa aktywność biskupa Jozafata budziła niepokój i niezadowolenie przeciwników unii. Oskarżano go o siłowe przejmowanie prawosławnych cerkwi i nakłanianie wiernych do przyjmowania unii. Do zaostrzenia sytuacji doszło w 1621 roku, kiedy to po powrocie z sejmu z Warszawy Jozafat zastał w Połocku bunt prawosławnych dyzunitów. Poważniejsze zamieszki wybuchły w 1623 roku w Witebsku, gdzie Jozafat składał wizytę. Zbuntowany tłum wtargnął do mieszkania biskupa. Jozafat Kuncewicz został napadnięty i zamordowany, zaś jego ciało wrzucono do rzeki Dźwiny.
Józef Simmler, Męczeństwo Jozafata Kuncewicza
Kult męczennika zaczął rozwijać się bezpośrednio po jego śmierci zarówno w Kościele unickim, jak i katolickim. Już po dwudziestu latach od śmierci męczennik został beatyfikowany, a następnie, w 1867 roku kanonizowany przez papieża Pusa IX. Jest patronem diecezji siedleckiej i drohiczyńskiej, zakonu bazylianów, Rusi, Litwy i Wilna.
Jego szczątki były przechowywane w różnych miejscowościach Litwy, Korony i Rusi: między innymi w bazyliańskim klasztorze w Żyrowicach, w Połocku oraz w dobrach Radziwiłłów w Białej Podlaskiej, gdzie powstało sanktuarium świętego, które stało się głównym ośrodkiem jego kultu. W czasach rozbiorów władze carskie zlikwidowały sanktuarium, a relikwie męczennika zniesiono do podziemia klasztornego, gdzie zasypano je piaskiem i śmieciami, a wejście zamurowano. W 1916 roku trumnę świętego odnaleziono i przewieziono do Wiednia, a stamtąd do bazyliki świętego Piotra w Rzymie.
Kult błogosławionego Jozafata był rozpowszechniany przez klasztory bazyliańskie. Szczątki Jozafata Kuncewicza do roku 1667 przebywały u bazylianów w Supraślu. Zakonnicy wznieśli nawet w miejscowej cerkwi ołtarz boczny poświęcony temu świętemu.
To jednak nie jedyne związki Jozafata Kuncewicza z Supraślem. Jeszcze jako archimandryta klasztoru św. Trójcy w Wilnie prowadził intensywne prace nad reformą zakonu. Do Supraśla wysyłał wielu młodych mnichów, złożył tu także kilka wizyt. Proponowano mu nawet zostanie archimandrytą supraskiego klasztoru, jednak odmówił.
Relikwie św. Jozafata w Bazylice św. Piotra w Rzymie (źródło: www.sluzebnice.pl)
W 2016 roku w kościele pw. Św. Trójcy w Supraślu doszło do zaskakującego odkrycia. Miejscowy proboszcz, ksiądz Andrzej Chutkowski w trakcie przygotowań do remontu zabytkowego bocznego ołtarza znalazł relikwiarz ze szczątkami kilku męczenników, w tym Jozafata Kuncewicza. Napis umieszczony na portatylu, czyli tablicowym ołtarzyku, głosi, iż umieszczono w nim relikwie sześciu świętych – św. Kazimierza, św. bp. Stanisława, świętych Justyna, Innocentego, Teofila oraz św. Jozafata Kuncewicza. Artefakt ten został poświęcony w Wilnie w 1861 roku przez Jego Ekscelencję Adama Stanisława Krasińskiego, biskupa wileńskiego. Do supraskiej świątyni ofiarowany został 3 lata później.
Kult męczennika przygasł w czasach zaborów. Obecnie grupy zaangażowanych wiernych starają się przywrócić pamięć o Jozafacie Kuncewiczu.
Operacja Szepty kultury realizowana jest w ramach PROW na lata 2014 - 2020 w ramach poddziałania 19.2 „Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność”. Operacja realizowana w zakresie wzmacniania kapitału społecznego, w tym przez podnoszenie wiedzy społeczności lokalnej w zakresie ochrony środowiska i zmian klimatycznych, także z wykorzystaniem rozwiązań innowacyjnych, zachowania dziedzictwa lokalnego i promowania obszaru objętego LSR w tym produktów lub usług lokalnych. Portal Szepty kultury jest uniwersalnym narzędziem do poznawania historii, kultury, obiektów zabytkowych i ogólnie pojętej turystyki obszaru objętego działalnością LGD – Puszcza Knyszyńska.
